Dawniej tytuły arystokratyczne nadawali królowie i papieże, zazwyczaj wraz z odpowiednim majątkiem. Król, dysponując zarówno własnym majątkiem, jak i dobrami należącymi do królestwa, nagradzał wiernych i zasłużonych poddanych ziemiami oraz przywilejami. Nadanie tytułu barona (lub jego odpowiednika) wiązało się z przekazaniem wsi wraz z okolicznymi gruntami rolnymi, lasami i łąkami. Podobnie było w całej Europie. Nie tylko królowie, ale i papieże posiadali ogromne majątki oraz prawo do nadawania tytułów arystokratycznych. Przykładowo, nadanie tytułu hrabiego oznaczało obdarowanie miasta lub zamku wraz z przyległymi dobrami. Z kolei tytuł księcia wiązał się z nadaniem całego księstwa. Otrzymywali go ludzie o wyjątkowych zasługach dla monarchy lub Kościoła – odważni dowódcy wojskowi, wielcy fundatorzy lub bliscy krewni nadającego. Szczególnie swobodnie z nadawaniem tytułów postępowali papieże, obdarowując nimi własnych krewnych. W takich przypadkach nie liczyły się ani dokonania, ani majątek, lecz wyłącznie pokrewieństwo – nepotyzm był powszechną praktyką. Papieżom zależało na tym, aby ich rodzina przejmowała część dóbr kościelnych i bogaciła się, niezależnie od potencjalnego uszczuplenia majątku Kościoła. Tytuły barona, hrabiego czy księcia nadawano nawet młodym ludziom, a czasem dzieciom.
Arystokracja "austriacka" – tytuły i majątek
Po utracie niepodległości przez Polskę uzyskanie tytułu arystokratycznego było najłatwiejsze w Austrii. O tytuły zabiegali przede wszystkim bogaci Polacy o wysokiej pozycji społecznej, którzy chcieli podnieść swój status. Nie tylko posiadali znaczne majątki, ale stać ich było również na opłacenie procesu nadania tytułu. Choć stara szlachta i arystokracja początkowo patrzyły na to z dystansem, w rzeczywistości nowe tytuły nie obniżały prestiżu arystokracji, a wręcz przeciwnie – osoby, które je otrzymywały, były często bardziej operatywne, inteligentne i światowe niż przedstawiciele dawnej elity. Nowa arystokracja dbała o edukację swoich potomków, co pozwalało im osiągać sukcesy na wielu polach. To właśnie dzięki niej prestiż warstwy arystokratycznej wzrósł w społeczeństwie. Ponieważ tytuły były dziedziczne, należało brać pod uwagę także ich potomków, którzy odgrywali istotną rolę w kształtowaniu przyszłych elit.
Rola arystokracji w gospodarce i odzyskaniu niepodległości
Nowa arystokracja odegrała kluczową rolę w modernizacji ziem polskich. Inwestowała w rozwój rolnictwa, wprowadzając nowe odmiany roślin i zwierząt hodowlanych. Tworzyła zakłady produkcyjne, gorzelnie, cukrownie, suszarnie, garbarnie, a później angażowała się także w przemysł ciężki – budowę hut, kopalni i fabryk. Podczas gdy tradycyjna arystokracja była silnie przywiązana do dawnych zwyczajów i obawiała się ryzyka związanego z nowymi inwestycjami, nowi arystokraci wykazywali większą odwagę i przedsiębiorczość. Dzięki wykształceniu, inteligencji i determinacji nie tylko pomnażali swoje majątki, ale również aktywnie starali się podnieść swój status, sięgając po coraz wyższe tytuły. Arystokracja stanowiła elitę swoich regionów, a często także kraju i Europy. Jednak dla każdego agresora, który zajmował obce ziemie, arystokracja była zagrożeniem. Dlatego jednym z priorytetów zaborców i okupantów było jej zniszczenie.
Upadek arystokracji i komunistyczne elity
Doskonałym przykładem tego zjawiska jest Polska, która po II wojnie światowej została podporządkowana ZSRR. Komuniści przejęli majątek arystokracji, a jej przedstawiciele musieli uciekać z kraju. Przez dekady winą za wszelkie problemy – biedę, niepowodzenia gospodarcze, słabe plony – obarczano dawną elitę, przedstawiając ją jako wroga ludu. Budowanie nowych, komunistycznych elit wymagało eliminacji starych struktur społecznych. Nowa władza nie potrzebowała arystokracji, lecz ludzi bez skrupułów i moralnego kręgosłupa, gotowych poprzeć kłamstwa i kradzież w zamian za osobiste korzyści. Brak wykształcenia, ogłady i tradycji zastępowano lojalnością wobec reżimu.
Czy arystokracja ma jeszcze znaczenie?
Budowa elit to proces długotrwały i wymagający, ale historia pokazuje, że kolejne pokolenia mogą odrzucić propagandę i wystąpić przeciwko narzuconemu porządkowi. W Polsce tak właśnie się stało. Aby Polska mogła być w pełni wolnym i silnym państwem, konieczna jest odbudowa nowej arystokracji – ludzi o wysokich kompetencjach, niezależności intelektualnej i etosie pracy, którzy będą kształtować przyszłość kraju, wykorzystując zarówno dorobek dawnych elit, jak i własne umiejętności.
Prezes Zarządu FPC International
Specjalista z 30 letnim doświadczeniem w branży ubezpieczeniowo-inwestycyjnej
Ryszard Jurkowski